شاید برای شما نیز پیش آمده است که با استشمام بویی مثل خاک باران خورده به یاد حیاط قدیمی خانه مادربزرگ‌تان بیفتید. دوران شیرین کودکی که با آب‌بازی در حیاط گره خورده بود و این روزها از آن محروم هستید. بازگشت به دوران گذشته ممکن است با استشمام هر بو و رایحه دیگری مثل شکوفه‌های بهاری، بوی شور دریا و… نیز برای‌تان اتفاق افتاده باشد.این همان ارتباط حس بویایی و حافظه است.
رایحه‌ها ابزارهای قدرتمندی هستند که احساسات و حافظه شما را به بازی می‌گیرند. 75 درصد احساسات ما بر اساس حس بویایی شکل می‌گیرند. نکته جالب اینجاست که حافظه بویایی 100 برابر قوی‌تر از حافظه شنوایی یا بینایی عمل می‌کند.
چرا بوها عواطف احساسی را تحریک می کند؟
بو، خاطره و احساسات بسیار درهم تنیده اند. در واقع، روشی که بو به مغز منتقل می شود، در بین حواس بی نظیر است. رایحه، ذره ای شیمیایی است که از طریق بینی به درون سلول های بویایی مغز شناور می شود، جایی که این احساس ابتدا به شکلی پردازش می شود تا توسط مغز قابل درک باشد. سلول های مغزی سپس این اطلاعات را به ناحیه ی کوچکی از مغز به نام آمیگدال که در آن احساسات پردازش می شوند، منتقل می کنند و سپس به هیپوکامپ مجاور، جایی که یادگیری و شکل گیری حافظه انجام می شود، ارسال می کنند.
عطرها و ارتباط با مراکز عاطفی و خاطرات در مغز
ادکلن زنانه معروف تنها احساساتی هستند که در مسیر مستقیمی به مراکز عاطفی و حافظه مغز می روند. جان مک گان، استادیار گروه روانشناسی گفت: همه حواس دیگر ابتدا به منطقه ای از مغز به نام تالاموس که مانند تابلوعمل می کند، سفر می کنند و اطلاعات مربوط به چیزهایی را که می بینیم و می شنویم را به مغز انتقال می دهند. اما عطرها تالاموس را دور می زنند و مستقیم به آمیگدال و هیپوکامپ می رسند.
سیستم بویایی و عملکرد مغز
دکتر پاملا دالتون، روانشناس تجربی و عضو هیئت علمی مرکز حواس شیمیایی مونل، می‌گوید: تجربه ما با روایح معمولا در جایی است که بوی یک فرد، مکان یا حالت عاطفی خاصی در ذهن‌مان ثبت می‌شود. وقتی آنها رویدادهای مهم یا برجسته‌ای باشند، روایح به شدت با حافظه مرتبط می‌شوند، تا جایی که تجربه مجدد آن رایحه اغلب عواطف یا احساساتی را که در ابتدا تجربه شده‌اند را زنده می‌کند!
خاطرات اپیزودیک یا خاطرات رویدادهای خاص از دیدگاه اول شخص، جایی است که احساس بویایی به بهترین شکل ممکن با خاطرات مرتبط است. این‌طور به نظر می‌رسد که ارتباط قوی‌تر حافظه عاطفی با رایحه نسبت به سایر تجربیات حسی به این دلیل است که ساختارهای مرکزی مغز سیستم بویایی که در تنظیم احساسات و خاطرات عاطفی نقش دارند، به ساختارهای سیستم لیمبیک، مانند آمیگدال و هیپوکامپ دسترسی بسیار خوبی دارند.
رابطه روایح با حافظه
مطالعه‌ای در سال 2010 که در مجله آمریکایی روانشناسی منتشر شد، نشان داد که شاید خاطرات مرتبط با روایح خیلی دقیق نباشند؛ اما از نظر احساسی بسیار تحریک کننده هستند. معمولا برجسته‌ترین روایح آنهایی هستند که به ندرت تجربه می‌شوند؛ بنابراین زمانی که آنها را استشمام می‌کنند، ارتباط خاصی دارند.
دالتون می گوید: "اینها همان روایحی هستند که در سنین پایین‌تر تجربه شده و در ذهن ثبت شده‌اند. با این حال، از آنجایی که تجربه همه افراد از روایح یک تجربه بسیار خاص و شخصی است، محرک واقعی بویایی از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است."
خاطرات اپیزودیک، یا خاطرات رویدادهای خاص آن حس بویایی است که به بهترین شکل ممکن با خاطرات مرتبط است. ثبت روایح در ذهن خیلی خوب نیست و به راحتی اتفاق نمی‌افتد؛ مثلا اگر من به شما هفت کلمه برای به خاطر سپردن و هفت رایحه مختلف برای به‌خاطر سپردن بدهم، شکی نیست که لیست کلمات را بهتر از روایح به خاطر می‌سپارید. با این حال حافظه برای هر حسی می‌تواند کار کند و بویایی نیز از این قاعده مستثنی نیست.
برای مثال تصور کنید که همیشه در انتها روز در یک وان با اسانس اسطوخودوس استراحت می‌کنید. شما بوی اسطوخودوس را با احساس آرامش مرتبط می‌کنید و این بدان معناست که با گذشت زمان، وقتی بوی اسطوخودوس را می‌شنوید، حتی اگر در حمام هم نباشید، همچنان آرامش را احساس خواهید کرد.
قدرت شگفت‌انگیز روایح
محققان به‌وضوح دریافته‌اند که روایح بهترین عطر زنانه می‌توانند به عنوان محرک حافظه عمل کنند و توانایی ما را برای به‌یاد آوردن یا تشخیص اطلاعات افزایش دهند. طبق یک مطالعه دالتون از افرادی خواست که چهره غریبه‌ها را با روایح مختلف به‌خاطر بسپارند. در انتها زمانی رخ داد که آنها با همان بویی که موقع دیدن چهره‌ها وجود داشت، شناسایی شدند و بهترین عملکرد را در تشخیص از خود نشان دادند. تعدادی از مطالعات و تحقیقات دیگری هم انجام شده که نتایج و یافته‌های تقریبا مشابهی را تایید کرده‌اند. به عنوان مثال، مطالعه کردن مطالب و یادگیری در حضور روایح می‌تواند به یادآوری آن اطلاعات کمک کند.
